Planet dişli
Bir planet redüktöründe, bir çevre dişlisine eşit şekilde yerleştirilmiş pinyon dişliler, içe ve dışa doğru dişleri bulunan bir çarkın arasında eşmerkezli bir yörüngede dönerler. Pinyon dişlilerin sabit çevrenin etrafında dönmesi, güneş sistemindeki gezegenlerin yörüngesini andırır. Bu nedenle uydu dişlilerine planet çark redüktörü ya da planet redüktörü adları da verilir. Bir planet redüktörün bileşenlerini dört ana parçaya ayırmak mümkündür.
Üzerinde iç dişliler bulunan gövdeye sabit çevre dişlisi denir. Bu gövde genellikle sabittir. Tahriki uygulayan merkez dişli –buna güneş dişli de denir– çevre dişlisinin ortasında bulunur ve çıkış tarafına koaksiyal olarak yerleştirilmiştir. Genellikle bir sıkma sistemi ile bağlanan merkez dişli, motor miline mekanik bağlantıyı sağlar. Bir aktarma kolu üzerinde bulunan planet çarkları, merkez dişli ile sabit çevre dişlisi arasında dönerler. Aktarma kolu aynı zamanda redüktörün çıkış milidir.
Planet çarklarının fonksiyonu, gerekli torku aktarmaktır. Planet çarklarının diş sayısının, redüktörün aktarma oranına herhangi bir etkisi yoktur. Aynı şekilde planetlerin (uyduların) sayısı da değişken olabilir. Planet çarklarının sayısı arttıkça yükün dağıtımı, buna bağlı olarak ta aktarılan torkun kuvveti yükselir.
Birbirine geçen dişlerin sayısı arttıkça dönme gücü düşer. Toplam gücün yalnızca bir kısmı dönme gücü olarak aktarıldığından, planet redüktörlerinin verimliliği oldukça yüksektir. Planet redüktörü, basit bir düz dişli redüktörle karşılaştırıldığında, planet redüktörün avantajı tam da bu yük dağılımından kaynaklanır. Yani planet redüktörler, kompakt bir yapıyla yüksek torkları yüksek verimlilikle aktarma olanağını sunarlar.
Çevre dişlisinin boyu sabit kalmak şartıyla, merkez dişli (güneş dişlisi) ve planet çarklarının diş sayılarında değişiklik yaparak farklı aktarma oranları gerçekleştirmek mümkündür. Güneş dişli ne kadar küçük olursa, aktarma oranı o kadar büyür. Teknik açıdan bir planet kademesi için mantıklı ve amaca uygun bir aktarma aralığı yaklaşık 3:1 - 10:1 aralığında olmalıdır; çünkü bu değerlerin altında veya üzerindeki bir aktarma değerinde planet dişlileri veya güneş dişlisi haddinden fazla küçülecektir. Daha yüksek aktarma oranlarına, birden fazla planet kademesini aynı çevre dişlisine arka arkaya bağlayarak erişilebilir. Bu tür redüktörlere çok kademeli redüktör denir.
Planet dişlilerinde, örneğin çevre dişlisi sabitlenmeyerek, aksine herhangi bir dönme yönünde tahrik verilerek devir sayısı ve torkta bir süperpozisyon oluşturulabilir. Aynı şekilde, çıkış milini sabitleyerek torku çevre dişlisi üzerinden aktarmak mümkündür. Planet dişlileri, makine mühendisliğinin birçok alanında büyük bir önem kazanmıştır.
Yüksek güç ve devir sayılarının, uygun kütle eylemsizlik oranlarıyla uyarlanarak aktarılması istenen her yerde uydu dişlileri aranan bir redüktör türü haline gelmiştir. Planet redüktörleriyle yüksek aktarma oranları gerçekleştirmek de oldukça kolaydır. Bu olumlu özellikleri ve kompakt yapıları nedeniyle planet redüktörleri kendine çok farklı sanayi dallarında uygulama alanları bulmuştur.
Planet dişlilerinin avantajları:
- Giriş ve çıkış mili koaksiyal olarak yerleştirilmiştir
- Yük birden fazla planet dişlisine dağılır
- Düşük dönme gücü yüksek verimlilik sağlar
- Birden fazla planet kademesinin kombinasyon olanağı sınırsız aktarma oranlarına erişilmesini mümkün kılar
- Redüktörün çeşitli parçalarını sabitleyerek planet transmisyon redüktörü yaratma elverişliliği
- Diferansiyel redüktör olarak ta kullanılabilir
- Uygun hacim gücü
- Geniş kullanım yelpazesi
